#: locale=es
## Acción
### URL
LinkBehaviour_8FAE0A34_96D3_B005_41D9_77EA91DDE8D3.source = http://catedraldesantiago.es/visita-virtual-a-la-catedral-de-santiago-google-artsculture/
LinkBehaviour_CEADAEFC_C543_1763_41D3_30B0EA87B5A6.source = http://galicia-nortept.xunta.es/
LinkBehaviour_9F58F945_8CDD_F5BB_41D7_7541B4F60B25.source = https://nortear.gnpaect.eu/
LinkBehaviour_CEB36EFC_C543_1763_41D3_40431961E41A.source = https://www.culturanorte.gov.pt/
WebFrame_818B17C5_931A_559C_41AA_067CA70BE15A.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d1383.1619246468117!2d-7.364774198174304!3d43.43180729532849!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318dce31d0368b%3A0xb56fa4a90a44e137!2sCementerio%20Viejo%20de%20Mondo%C3%B1edo!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651742586469!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1A7395B_C240_785F_41E7_B98A222706C4.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d220.94670623693526!2d-7.362225341461!3d43.42847810515444!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318d5c48d7cbe3%3A0xba309951898e9800!2sLa%20Casa%20de%20Pascual%20Veiga!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651735473208!5m2!1ses!2ses
WebFrame_9C834B8C_8EAE_4C8E_41D8_F90D3DE4DEBB.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d220.9568620539822!2d-7.358755097699873!3d43.42569585019173!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318ddb94813969%3A0xdcd89795747e417d!2zUsO6YSBNdWnDsW9zIGRlIEFycmliYSwgNDMsIDI3NzQwIE1vbmRvw7FlZG8sIEx1Z28!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651658171858!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1D12951_C240_F9AB_41E0_08BD081CF6C8.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d220.9596749571493!2d-7.358391334332715!3d43.42492521104729!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318ddbf4d64b23%3A0xfd8a8c39da06d13e!2zUsO6YSBNb3NjYXMsIDksIDI3NzQwIE1vbmRvw7FlZG8sIEx1Z28!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651658000585!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1A88832_C2C0_47E9_41D9_FA940B21A334.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d262.7462764008756!2d-7.364958519784101!3d43.42965725157866!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318dcf83e2123b%3A0x9b7543d9fdda858d!2sRua%20Bispo%20Sarmiento%2C%206%2C%2027740%20Mondo%C3%B1edo%2C%20Lugo!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651741761251!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1E2D8DA_C240_D859_41A2_F2FFBD3E2808.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d262.75323612682575!2d-7.361854536714814!3d43.42805399683198!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318ddac6055d0f%3A0x3c339ce6e08c69da!2sReal%20Seminario%20Conciliar%20de%20Santa%20Catarina!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651735166466!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1EC6B88_C240_F8BA_41DE_6C5CCFC31A62.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d2897.6953502584124!2d-7.360391148696065!3d43.42519147902735!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318ddbf47aaaab%3A0x1908a6e60c8e0bde!2sBarrio%20dos%20Mu%C3%AD%C3%B1os%20(Barrio%20de%20los%20artesanos)!5e0!3m2!1ses!2ses!4v1651656574492!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D19825E7_C2C0_4876_41D8_B2DEE8046680.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d489.0495808338835!2d-7.369550721099609!3d43.42834281954175!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318daa886df98b%3A0xd3c9a64bfccf675c!2sAlameda%20de%20Os%20Remedios!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651742260825!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1592C6A_C2C0_D879_41E2_978D9193247E.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d489.0504137081944!2d-7.370411940651606!3d43.42823973643673!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0x0%3A0xf8ffce0e8f0f2364!2sIgrexa%20da%20Nosa%20Se%C3%B1ora%20dos%20Remedios!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651742281521!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1F17689_C240_48BB_41DB_BBB49591F5EC.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d795.9324745894364!2d-8.723254366059717!3d42.23935140690891!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd2f6241c4ee907d%3A0x358ad5f8b9c8e908!2sAlameda%20da%20Praza%20de%20Compostela!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1646897508639!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D18E277B_C2C0_485F_41DB_788E6712A319.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d883.780721218328!2d-7.366296106027165!3d43.428896132338686!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318dc5850620ad%3A0x55b4660c07a02b4b!2sR%C3%BAa%20Leiras%20Pulpeiro%2C%202%2C%2027740%20Mondo%C3%B1edo%2C%20Lugo!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651741019764!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D60BDDCB_C2C0_38BF_41D2_EE8D6307959B.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d883.7887484003354!2d-7.3660985707469395!3d43.428346372652406!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318dc59950c0df%3A0x4c0dd1faae967964!2sPraza%20de%20San%20Xo%C3%A1n%2C%2027740%20Mondo%C3%B1edo%2C%20Lugo!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651741258385!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1CC8139_C240_49DB_4197_C1553772C509.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d883.7892890635483!2d-7.36349051677943!3d43.42830934391109!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0x0%3A0x67dc7451714091d5!2sCasa%20Museo%20%C3%81lvaro%20Cunqueiro!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651737353532!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D18A93D0_C2C0_C8A9_41C1_77FE0E0C3BE7.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d883.7922380751276!2d-7.36450657074693!3d43.42810737265619!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318dc514d35ddd%3A0xdbca87605dfbfbfe!2sR%C3%BAa%20Lence%20Santar%2C%202%2C%2027740%20Mondo%C3%B1edo%2C%20Lugo!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651746191467!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1F13071_C2C0_486B_41E5_AC7DDB4F3A37.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d883.8006862366962!2d-7.364681470746962!3d43.42752877266555!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318dc519fd7f3f%3A0xde0967be236be0cd!2sR%C3%BAa%20Febrero%2C%2020%2C%2027740%20Mondo%C3%B1edo%2C%20Lugo!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651737690868!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1F912C4_C2C0_48AA_41BD_ED3D78D0CC34.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d883.8022996413335!2d-7.364157070763068!3d43.427418272667346!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0xd318dc523a9b2a5%3A0x9445af0cd5db859b!2sR%C3%BAa%20Febrero%2C%2032%2C%2027740%20Mondo%C3%B1edo%2C%20Lugo!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651746011133!5m2!1ses!2ses
WebFrame_D1C576F9_C240_C85A_41E5_3494C626438B.url = https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d909.6855129255687!2d-7.363559112626241!3d43.428360762091835!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0x0%3A0x5e931cb7b68a1273!2sCatedral%20Bas%C3%ADlica%20de%20la%20Asunci%C3%B3n%20-%20Mondo%C3%B1edo!5e1!3m2!1ses!2ses!4v1651745881301!5m2!1ses!2ses
LinkBehaviour_CEAC2EFC_C543_1763_41E0_4BFDAF8B775B.source = https://www.poctep.eu/
LinkBehaviour_CEADBEFC_C543_1763_41E6_887FF10B183D.source = https://www.portugal.gov.pt/pt/gc22
LinkBehaviour_CEB37EFC_C543_1763_4187_AAAD81FF12E3.source = https://www.xunta.gal/portada
LinkBehaviour_CEAC0EFC_C543_1763_41DD_99DD792C61A6.source = https://xacobeo2021.caminodesantiago.gal/es/inicio
## E-Learning
### Calificación
calification_B7AC7A93_A3FE_80CC_41D1_DBEED63F3137.text = Ben feito
calification_B7AC5A93_A3FE_80CC_41B7_1B55CE483C15.text = Inténtao de novo
calification_B7AC6A93_A3FE_80CC_4181_39F78B9EE27F.text = Non está mal pero podes mellorar
calification_B7AFBA93_A3FE_80CC_41E0_B9CE4BCF02D5.text = Xenial, acadaches a mellor nota
### Nombre Puntuación
score1.label = Puntuación 1
### Pantalla Fin de Tiempo
quizTimeout_8B1DD13F_9E89_F024_41D2_8DCFC50564EE.title = REMATOU O TEMPO
quizTimeout_8B1DD13F_9E89_F024_41D2_8DCFC50564EE.repeat = Repetir
quizTimeout_8B1DD13F_9E89_F024_41D2_8DCFC50564EE.score = Ver marcador
### Pantalla Pregunta
quizQuestion_8B1AF13F_9E89_F024_41D8_7A8A754D9310.ok = OK
### Pantalla Reporte
quizScore_8B19013F_9E89_F024_41D6_BB4295365FC8.title = - MARCADOR -
quizScore_8B19013F_9E89_F024_41D6_BB4295365FC8.completion = Completado
quizScore_8B19013F_9E89_F024_41D6_BB4295365FC8.questionsCorrect = Correcto
quizScore_8B19013F_9E89_F024_41D6_BB4295365FC8.downloadCSV = Descargar .csv
quizScore_8B19013F_9E89_F024_41D6_BB4295365FC8.submitToLMS = Enviar
quizScore_8B19013F_9E89_F024_41D6_BB4295365FC8.questionsIncorrect = Incorrecto
quizScore_8B19013F_9E89_F024_41D6_BB4295365FC8.questions = Preguntas
quizScore_8B19013F_9E89_F024_41D6_BB4295365FC8.items = Puntos encontrados
quizScore_8B19013F_9E89_F024_41D6_BB4295365FC8.repeat = Repetir
quizScore_8B19013F_9E89_F024_41D6_BB4295365FC8.elapsedTime = Tiempo
## Hotspot
### Texto
HotspotPanoramaOverlayTextImage_39F0DE40_1CB5_90F5_41B0_B855673FE16B.text = ANTONIO NORIEGA VARELA \
ESTATUA
HotspotPanoramaOverlayTextImage_3A64B773_1CAE_9094_41B7_5C4E45669B31.text = BARRIO DOS MUÍÑOS
HotspotPanoramaOverlayTextImage_395418E6_1CB5_91BC_4190_41CACBE0635B.text = CATEDRAL \
NOSA SEÑORA DA ASUNCIÓN
HotspotPanoramaOverlayTextImage_3A048730_1CB2_F095_41BC_A5D0D074448D.text = CEMITERIO VELLO
HotspotPanoramaOverlayTextImage_34EF2652_1CB6_7094_41B0_CC87C8D9A647.text = EDUARDO LENCE SANTAR \
CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayTextImage_3984C90D_1CB5_F08C_4194_AC464A0A8F1A.text = ELVIRA GONZÁLEZ-SECO \
CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayTextImage_398EFEF5_1CB5_919C_41B6_337CB22F51EF.text = IGREXA \
NOSA SEÑORA DOS REMEDIOS
QuadHotspotPanoramaOverlayTextImage_0F470248_067E_CB31_4180_DE031757EB67.text = INICIO
HotspotPanoramaOverlayTextImage_39A2830F_1CB5_B08C_41A6_AACCDBBC1782.text = MANUEL LEIRAS PULPEIRO \
CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayTextImage_39B243DF_1CB5_978C_41B7_8358806F51E4.text = MANUEL LEIRAS PULPEIRO \
CASA VITAL
HotspotPanoramaOverlayTextImage_34C7F962_1CB6_90B5_4169_21C1E7A5E887.text = MANUEL LEIRAS PULPEIRO \
ESTATUA
HotspotPanoramaOverlayTextImage_3BADD96B_1CB6_90B4_4198_3ED230A76BBB.text = MARINA MAYORAL \
CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayTextImage_3E6410D1_1C96_9194_41A8_88D49E4D7537.text = PASCUAL VEIGA \
CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayTextImage_3947A45E_1CB2_708C_41B1_8511E4EBD808.text = SEMINARIO \
SANTA CATARINA
HotspotPanoramaOverlayTextImage_3B66D649_1CB6_90F4_41AC_773D23A30AA0.text = XOSÉ DÍAZ JÁCOME \
CASA VITAL
HotspotPanoramaOverlayTextImage_398C76BA_1CB6_7194_41B3_6104AE4CF43A.text = XOSÉ DÍAZ JÁCOME \
ESTATUA
HotspotPanoramaOverlayTextImage_395EEE34_1CB5_B09D_4193_B0DEB1932A0E.text = ÁLVARO CUNQUEIRO \
CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayTextImage_3BF6FB61_1CB6_90B4_4153_D7AB5F74024B.text = ÁLVARO CUNQUEIRO \
CASA VITAL
### Tooltip
HotspotPanoramaOverlayArea_6BB9EC7F_787A_6BC0_41B4_2BCBB25B9EED.toolTip = 01. - BARRIO DOS MUÍÑOS
HotspotPanoramaOverlayArea_979EF2DD_8484_A3CD_41D5_BCB468686FBD.toolTip = 02. - XOSÉ DÍAZ JÁCOME - CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayArea_97C2A18C_8484_BE4C_41CC_25C2FB6BA91B.toolTip = 02. - XOSÉ DÍAZ JÁCOME - CASA VITAL
HotspotPanoramaOverlayArea_90323922_8484_EE77_41D9_DB719841EDA0.toolTip = 02. - XOSÉ DÍAZ JÁCOME - ESTATUA
HotspotPanoramaOverlayArea_90E8E505_8483_A63C_41D8_78F4A6BE321D.toolTip = 03 - SEMINARIO DE SANTA CATARINA
HotspotPanoramaOverlayArea_90B9645E_848C_A6CC_41BD_0DADCF4C43C9.toolTip = 05 - CATEDRAL DE NOSA SEÑORA DA ASUNCIÓN
HotspotPanoramaOverlayArea_923D95F2_8483_E1D4_41D4_CA74203EA9FA.toolTip = 05 PASCUAL VEIGA - CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayArea_92B56ACE_8584_A3CC_41C9_B7A8311EBB6B.toolTip = 06 ÁLVARIO CUNQUEIRO - CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayArea_910EEE9D_8583_624C_41D1_99D8F1128C55.toolTip = 06 ÁLVARIO CUNQUEIRO - CASA VITAL
HotspotPanoramaOverlayArea_9172F6B6_858C_A25F_41B1_EB5EDAB3D364.toolTip = 07 MARINA MAYORAL - CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayArea_9173365D_8583_62CC_41C6_6290D21F0DB9.toolTip = 08 MANUEL LEIRAS PULPEIRO - CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayArea_9AC02E7C_888D_567D_41BB_D67DA352EFE6.toolTip = 08 MANUEL LEIRAS PULPEIRO - CASA VITAL
HotspotPanoramaOverlayArea_9DF471DF_888A_EABB_41D7_BE65D200D73F.toolTip = 08 MANUEL LEIRAS PULPEIRO - ESTATUA
HotspotPanoramaOverlayArea_9DD1E7B1_888B_3687_41E0_D1CB508B88C9.toolTip = 09 EDUARDO LENCE SANTAR - CASA VITAL
HotspotPanoramaOverlayArea_9A729FAB_8895_369B_41DA_9D364306FB41.toolTip = 10 ELVIRA GONZÁLEZ-SECO - CASA VITAL
HotspotPanoramaOverlayArea_9D8D1DAE_889D_FA9D_41D1_EEF415F907A8.toolTip = 11 ANTONIO NORIEGA VARELA - ESTATUA
HotspotPanoramaOverlayArea_9A6B0439_8897_2987_41D5_402086135DA1.toolTip = 12 IGREXA DE NOSA SRA. DOS REMEDIOS
HotspotPanoramaOverlayArea_9AEFF805_8895_398F_41D1_66E31276C50F.toolTip = 13 CEMITERIO VELLO
HotspotPanoramaOverlayArea_8AE47A0C_9316_5EAC_41BD_E341650AA855.toolTip = LEIRAS PULPEIRO - CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayArea_8A5EF1EE_9315_CD6D_41E0_F5F4380C6040.toolTip = LEIRAS PULPEIRO - CASA VITAL
HotspotPanoramaOverlayArea_89ECEF35_9315_F6FC_41C5_9CEEC1A16ECC.toolTip = MARINA MAYORAL - CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayArea_8AC7A1A9_931E_4D94_41C2_68A4966D616F.toolTip = PASCUAL VEIGA - CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayArea_8A581778_931A_D574_41E2_27F97FF8CA0A.toolTip = XOSÉ DÍAZ JÁCOME - CASA VITAL
HotspotPanoramaOverlayArea_8B08547B_931E_4B74_41D5_0D295FA9D0EE.toolTip = ÁLVARO CUNQUEIRO - CASA NATAL
HotspotPanoramaOverlayArea_8B780AB9_931A_3FF4_41E1_945362FF7B67.toolTip = ÁLVARO CUNQUEIRO - CASA VITAL MUSEO
## Media
### Floorplan
### Imágen
imlevel_B527CBF9_9D64_9A25_41D4_D1CCE0C5AABD.url = media/map_3E6AFFEB_1C9E_8F8B_419A_F8B85FD457E1_es_0.jpg
imlevel_B527ABF9_9D64_9A25_41A9_9292A2C9A118.url = media/map_3E6AFFEB_1C9E_8F8B_419A_F8B85FD457E1_es_1.jpg
imlevel_B5240BFA_9D64_9A24_41E3_3D51E013DF75.url = media/map_3E6AFFEB_1C9E_8F8B_419A_F8B85FD457E1_es_2.jpg
imlevel_B524EBFC_9D64_9A23_41DD_DB8E8D946D43.url = media/map_3E6AFFEB_1C9E_8F8B_419A_F8B85FD457E1_es_3.jpg
imlevel_B524DBFF_9D64_9A1D_41E0_7F3EF94C1395.url = media/map_3E6AFFEB_1C9E_8F8B_419A_F8B85FD457E1_es_4.jpg
imlevel_BF46BEAF_9D6F_FA3D_41DC_F0A3860D92CE.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_0001kajy_es.png
imlevel_BFAD5417_9D6F_EDED_41E2_5CCFB829EEB7.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_07c5deic_es.png
imlevel_BFA134EF_9D6F_EE3E_41DE_2847C570AC8E.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_4abz20y2_es.png
imlevel_BFAF7464_9D6F_EE22_41C7_CD02EF0912BD.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_4e7u3lnr_es.png
imlevel_BFABC377_9D6F_EA2E_41BB_0992903FDAA3.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_4sckvzza_es.png
imlevel_BFBCB02F_9D6F_E63E_41D0_1496C242A974.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_5fquyde4_es.png
imlevel_BFA9D2EA_9D6F_EA26_41E2_A4B43FDAE5FC.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_8dgj31tq_es.png
imlevel_BFB31152_9D6F_E667_41D1_D2D23AC25039.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_8ede3618_es.png
imlevel_BFBE407B_9D6F_E626_41D3_E23A8772B741.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_hhw7t5gg_es.png
imlevel_BFB6F264_9D6F_EA22_41D1_1C96C79E1D42.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_isz25t0k_es.png
imlevel_BFB241D9_9D6F_E665_41DD_8FA7976E821D.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_l2qndg6a_es.png
imlevel_BFBD8FAC_9D6F_FA23_41B2_CCA06644A376.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_miy2sf2y_es.png
imlevel_BFB85F3D_9D6F_FA22_41B7_0EC5DFBACBF5.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_n1qktltx_es.png
imlevel_BFA5B5F7_9D6F_EE2E_41E3_0177005E82EF.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_oq29i65b_es.png
imlevel_BFA7B67A_9D6F_EA26_41C2_81EB701C3FAE.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_rffelnly_es.png
imlevel_BFB06107_9D6F_E7EE_41D4_C4342D8F07DA.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_u8ejqvrn_es.png
imlevel_BFA2E56E_9D6F_EE3F_41D4_39D03F19A384.url = media/panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3_HS_z1ztkjw9_es.png
imlevel_BEB7D86C_9D6C_6622_41C7_1D00DECBDD16.url = media/panorama_707E421D_658E_46CD_41C3_9B09F353F1BD_HS_2tuitket_es.png
### Título
panorama_6785717A_6A58_68D3_41D3_9F3A9EA825D9.label = 01 Barrio dos Muínos
panorama_669C975C_6A58_68D7_41D7_A5879B5E30E0.label = 02 Díaz Jácome - Casa vital
panorama_67E83691_6AFD_3EC8_41CB_464D5A1C3675.label = 02 Díaz Jácome - Estatua
panorama_90506AD7_848F_63DC_41A2_D8C69083C215.label = 03 Seminario Santa Catarina
panorama_669349CF_6A58_1832_41D8_236EF19903D4.label = 04 Pascual Veiga - Casa natal
panorama_6693951E_6A58_E853_41CA_6878528C1259.label = 05 Catedral N. S. da Asunción
panorama_650F83C3_7413_D109_418A_C5CFCA34A2BB.label = 06 Cunqueiro - Casa natal
panorama_66938A76_6A58_18D3_41D4_D2492598DB9B.label = 06 Cunqueiro - Casa vital
panorama_6693D537_6A58_2851_41D0_CC97AD4AF6F6.label = 07 M. Mayoral - Casa natal
panorama_8B5B210B_9803_DFEF_41B1_819031F7179D.label = 08 L. Pulpeiro - Casa Vital
panorama_6693EFCB_6A58_3831_41C4_164F675B6F87.label = 08 L. Pulpeiro - Casa natal
panorama_669345D5_6A58_6BD1_41D2_7BB2D0C5B4B5.label = 08 Leiras Pulpeiro - Estatua
panorama_6693A058_6A58_68DF_4142_77229E1C1E48.label = 09 L. Santar - Casa natal
panorama_6693AB04_6A58_1837_41B3_8F4CB6E3D227.label = 10 E. Glz-Seco - Casa natal
panorama_66932595_6A58_2851_41CE_5F6F0CA50B36.label = 11 Noriega Varela - Estatua
panorama_669241A7_6A58_2871_41D3_06CB2F2863F2.label = 12 Igrexa N. S dos Remedios
panorama_66928D3F_6A58_1851_41BA_E8782F94E6C4.label = 13 Cemiterio Vello
panorama_707E421D_658E_46CD_41C3_9B09F353F1BD.label = Aérea
map_3E6AFFEB_1C9E_8F8B_419A_F8B85FD457E1.label = escritores
panorama_3BE9C10F_1C95_B08B_41BA_0F9EA44544C3.label = roteiro mindonienses
## Skin
### Etiqueta
Label_0D615E3F_1818_E904_41A8_D4E38C77EC4A.text = 1. - BARRIO DOS MUÍÑOS +info
Label_CBA81063_DDD0_A247_41DF_5194695F80C7.text = 10. – ELVIRA GONZÁLEZ´SECO - CASA NATAL +info
Label_CBB9813C_DDD0_A3C1_41E8_77A64986AE66.text = 11. - ANTONIO NORIEGA VARELA - ESTATUA +info
Label_8EE5EF7C_9DF4_3AB2_41E0_F8E530F939B7.text = 12. - IGREXA DA NOSA SEÑORA DOS REMEDIOS +info
Label_F5E58EFE_F852_F28A_41D1_8213F5BBF6D7.text = 13. - CEMITERIO VELLO +info
Label_8EAED681_9DF4_EA52_41D2_0F5CCCB96C5D.text = 2..1 - XOSÉ DÍAZ JÁCOME - CASA VITAL +info
Label_D3A504D8_C71D_8A20_41DB_8B975C771835.text = 2..2 - XOSÉ DÍAZ JÁCOME - ESTATUA +info
Label_896F85D1_9DF4_29F2_41DE_7325AA64E496.text = 3. - REAL SEMINARIO CONCILIAR DE SANTA CATARINA +info
Label_8909EBCA_9DF4_39D6_41CA_AB0530BCD948.text = 4. - PASCUAL VEIGA - CASA NATAL +info
Label_8927FC8B_9DF4_3E56_41CF_8478B6C68A9E.text = 5. - CATEDRAL DA NOSA SEÑORA DA ASUNCIÓN +info
Label_8EC66D55_9DF4_3EFD_41D4_4D032AB78532.text = 6.1. - ALVARO CUNQUEIRO - CASA NATAL +info
Label_871FAF46_9337_D69C_41CF_8D3DBC6C5D79.text = 6.2. - ALVARO CUNQUEIRO - CASA VITAL, MUSEO +info
Label_8EF29E0B_9DF4_3A56_41BC_29BF1DB65CF6.text = 7. - MARINA MAYORAL - CASA NATAL +info
Label_8EF88EC3_9DF4_3BD6_41C1_1F77AA1590C1.text = 8.1. - MANUEL LEIRAS PULPEIRO - CASA NATAL +info
Label_8759A36C_933D_CD6C_41C0_E33AD5F5D40C.text = 8.2. - MANUEL LEIRAS PULPEIRO - CASA VITAL +info
Label_87E65F7C_933E_756C_41D2_5496F847F5F8.text = 8.3. - MANUEL LEIRAS PULPEIRO - ESTATUA +info
Label_C809B460_D18F_25BD_41D1_57848DD26B74.text = 9.- EDUARDO LENCE-SANTAR - CASA NATAL +info
Label_8C48DB23_95F5_903C_41E2_079F319C1D34.text = Fotografía 360: http://catedraldesantiago.es/visita-virtual-a-la-catedral-de-santiago-google-artsculture/
Label_ADE744E1_B996_2BAC_41E0_6D513BA1400D.text = GAL
Label_58792D87_7D92_38C0_41DA_DF3CEC135426.text = GAL
Label_AD364220_B997_EEAC_41DA_414A2C781D3F.text = PT
Label_592F8555_7D8E_0840_41A8_1DDC75A42D91.text = PT
### Imágen
Image_5FD28B6A_51BA_1390_41CD_BD49D45F7022.url = skin/Image_5FD28B6A_51BA_1390_41CD_BD49D45F7022_es.jpg
Image_7B24726F_6F11_2923_41D8_EF5EB35E94B0.url = skin/Image_7B24726F_6F11_2923_41D8_EF5EB35E94B0_es.jpg
Image_7B2EFCED_6F11_7925_41D6_B4FAFEFC705C.url = skin/Image_7B2EFCED_6F11_7925_41D6_B4FAFEFC705C_es.jpg
Image_7BA0CEAF_6F17_5924_41BB_7E74682CA1F1.url = skin/Image_7BA0CEAF_6F17_5924_41BB_7E74682CA1F1_es.jpg
Image_7BF365A9_6F11_6B2F_41D6_4F33452159C1.url = skin/Image_7BF365A9_6F11_6B2F_41D6_4F33452159C1_es.jpg
Image_7C1EA5BB_6F11_2B2E_41B3_FCFA6D2559DA.url = skin/Image_7C1EA5BB_6F11_2B2E_41B3_FCFA6D2559DA_es.jpg
Image_7D8D9D1E_6F10_D8EB_41D6_3CD68C9BDBF3.url = skin/Image_7D8D9D1E_6F10_D8EB_41D6_3CD68C9BDBF3_es.jpg
Image_7DD96951_6F10_DB7B_419C_21AE6B5A042E.url = skin/Image_7DD96951_6F10_DB7B_419C_21AE6B5A042E_es.jpg
Image_7F09CF5C_6EF0_F771_41CF_7B0A254514E7.url = skin/Image_7F09CF5C_6EF0_F771_41CF_7B0A254514E7_es.jpg
Image_8187F7C3_931A_5594_4191_D7ED926B148D.url = skin/Image_8187F7C3_931A_5594_4191_D7ED926B148D_es.jpg
Image_9C816B8A_8EAE_4C8A_41B7_C83CE399A98D.url = skin/Image_9C816B8A_8EAE_4C8A_41B7_C83CE399A98D_es.jpg
Image_ADA0B997_A301_DB58_419B_B9A6B41836DE.url = skin/Image_ADA0B997_A301_DB58_419B_B9A6B41836DE_es.png
Image_B835D421_ACDD_EDDF_41D8_922C75093271.url = skin/Image_B835D421_ACDD_EDDF_41D8_922C75093271_es.jpg
Image_B83C5D45_AC2C_BE66_41B3_883D82DB23D5.url = skin/Image_B83C5D45_AC2C_BE66_41B3_883D82DB23D5_es.jpg
Image_B8B77FBF_ACFC_DA22_41E3_90B966663E21.url = skin/Image_B8B77FBF_ACFC_DA22_41E3_90B966663E21_es.jpg
Image_B8B8686D_ACFC_6627_41E4_8B731CA54B79.url = skin/Image_B8B8686D_ACFC_6627_41E4_8B731CA54B79_es.jpg
Image_B8ECD389_AC24_6AEE_41E1_348CDB6FBC8E.url = skin/Image_B8ECD389_AC24_6AEE_41E1_348CDB6FBC8E_es.jpg
Image_B95094DC_ACE5_AE65_41D1_999AA0CB7476.url = skin/Image_B95094DC_ACE5_AE65_41D1_999AA0CB7476_es.jpg
Image_B971E6DE_AC3C_AA62_41C2_7C38C88478AF.url = skin/Image_B971E6DE_AC3C_AA62_41C2_7C38C88478AF_es.jpg
Image_B988695F_AC2C_A662_41D5_B8858B4104D6.url = skin/Image_B988695F_AC2C_A662_41D5_B8858B4104D6_es.jpg
Image_B9F3CCD9_ACDC_5E6F_41C3_CFC90E794633.url = skin/Image_B9F3CCD9_ACDC_5E6F_41C3_CFC90E794633_es.jpg
Image_BA35501F_A01A_0E00_41E3_E2F3CA9722B0.url = skin/Image_BA35501F_A01A_0E00_41E3_E2F3CA9722B0_es.jpg
Image_BA77A9EF_A01F_FE00_41DA_7E173B3CDE78.url = skin/Image_BA77A9EF_A01F_FE00_41DA_7E173B3CDE78_es.jpg
Image_BB9B65AC_AE7D_CE45_41DB_D9C0693921E6.url = skin/Image_BB9B65AC_AE7D_CE45_41DB_D9C0693921E6_es.jpg
Image_BC552BB9_AE18_EA01_41E1_D13725D1518A.url = skin/Image_BC552BB9_AE18_EA01_41E1_D13725D1518A_es.jpg
Image_BF07DBC3_ACED_FA62_41DA_E93606A24DE5.url = skin/Image_BF07DBC3_ACED_FA62_41DA_E93606A24DE5_es.jpg
Image_BF71A802_ACE4_65E2_41E4_BC5D01A3F5EF.url = skin/Image_BF71A802_ACE4_65E2_41E4_BC5D01A3F5EF_es.jpg
Image_F70396FD_F822_82CB_41ED_57918580C1E5.url = skin/Image_F70396FD_F822_82CB_41ED_57918580C1E5_es.jpg
### Texto Multilínea
HTMLText_7DD9A950_6F10_DB79_41C1_B8C910FEEB94.html = Antonio Noriega Varela
Nace en Mondoñedo o 19 de outubro de 1869 e falece o 24 de marzo de 1947 con 77 años de idade.
Cursa estudos no Seminario por ser sobriño dun sacerdote, pero non rematará a formación para crego pois dáse conta que esta non era a súa vocación. Aínda así consegue superar o segundo de teoloxía.
Este autor é coñecido como o "Poeta da Montaña", porque lle cantou a esta. Cantoulle á beleza da montaña que puido atopar nos municipios de Abadín, A Pastoriza e Mondoñedo.
Así en 1895, o 18 de outubro, obtén un premio pola súa composición De Ruada nun certame literario convocado en Mondoñedo con motivo das Feiras das San Lucas, o xurado estaba composto por Manuel Murguía, Eduardo Pondal, Xosé Pérez Ballesteros, Andrés Martínez Salazar e Victorino Novo.
Noriega é mestre de primeira ensinanza e por iso é nomeado xerente da "Escola de Fondós" (Foz) en 1901. Alí fará vida a que é enviado a outro destino. Así, en 1902 casará en Foz con Ramona Bello Maiña con quen terá seis fillos. Desta época é a súa amizade con Vilar Ponte que rexentaba unha farmacia na mesma localidade e con quen publicará o xornal ¡Guau, Guau! de liña anticaciquil.
Este é un momento de loita social e Noriega publicará poesías cívicas ácidas que farán que perda o seu posto en Foz, dando lugar a un traslado forzoso a Calvo de Randín, Ourense, despois de 1910.
Dende esta localidade trasládase a Trasalba, Ourense e aquí, en 1913, falecerá a súa dona. Ao ano seguinte casará con Dorinda Almansa Vázquez coa que terá sete fillos máis.
Nos 13 anos que pasa en Trasalba desenrolará amizade con Otero Pedrayo e manterá boas relacións en Ourense con Basilio Álvarez, Eduardo Blanco Amor, Euxenio Montes, Vicente Risco, Antón Losada Diéguez e A. Noguerol.
En 1927 é nomeado membro da "Real Academia Galega" e aínda que non lea o seu discurso de ingreso considéraselle membro desde 1939 (xunto con outros cinco) para cubrir as baixas da Guerra Civil.
Tras o seu paso por Trasalba, trasladarase a Sta. María Magdalena da Graña de Vilaronte onde volta a atoparse coa montaña e onde consolida a súa desaprobación ao movemento galeguista, desaprobación que trasladará aos seus membros salvo a Otero Pedrayo.
Neste novo destino ten como compañeiro a Aquilino Iglesia Alvariño, seminarista aínda neste momento. Posteriormente, tras unha breve estancia en León, trasládase a Viveiro. Falece en 1947.
Na súa obra seguirá a Lerias Pulpeiro, amigo del, ata o ano 1910 en que se decide a cantarlle á montaña. Noriega é un poeta, netamente lírico, canta á montaña e está considerado o representante máis vello da lírica post-renacentista e ponte entre o século XIX e o XX da poesía galega.
En 1895 a obra De Ruada, obtén un premio nun certame literario convocado polas "Feiras das San Lucas" en Mondoñedo.
Da súa estancia en Foz destacan Montañeses (1904) e as Poesías Cívicas que provocarán a perda do seu posto de mestre nesta localidade: Acción Galega, Pra os Mozos, En Boa Hora,... (anteriores todas a 1910).
En 1914, estando xa en Trasalba, publica A Virxen i a paisaxe e Do Ermo en 1920 (da que foron editores Vicente Risco, Antón Losada Diéguez e A. Noguerol). De esta etapa sairá a súa mellor poesía pola súa acentuada vena bucólica.
En 1929 o Concello de Mondoñedo financiará unha nova edición Do Ermo e durante a súa estancia en Viveiro publicará en Lugo a cuarta edición Do Ermo (1946).
Eduardo Lence-Santar y Guitián
Nace en Mondoñedo o 16 xullo de 1876 e finado na cidade o 14 de xaneiro de 1960, Lence é un autodidacta sen formación académica, gran observador e interesado pola lectura. É ademais un prolífico escritor e pertence a diversas institucións relacionadas coa cultura e encargadas de divulgala.
Así, é membro da "Real Academia Galega" dende 1905, membro do "Instituto Histórico do Minho" de Viana do Castelo dende 1922 e membro do "Congreso de Estudios Sociales de Madrid" dende 1945.
Ademais foi nomeado "Cronista Oficial de Mondoñedo" en 1917, cargo que desempeñará ata a súa morte e en 1949 o Goberno outórgalle a encomenda "Orde Civil de Afonso X o Sabio".
Lence é autor prolífico, tanto en cantidade de obras como en variedade das mesmas. Dende 1907 publica artigos históricos referidos a Mondoñedo (entendida esta como cidade, diocese ou territorios que constituían a antiga provincia) en xornais de Galicia, La Habana e Buenos Aires.
No "Boletín de la Comisión Provincial de Monumento Históricos y Artísticos de Lugo" destacan dous artigos, un titulado La Isla de la Colleira (tomo I, ano 1943) e outro titulado Las Murallas de Mondoñedo (tomo IV, ano 1950).
Nos cuadernos de Estudios Gallegos, hai que citar Nuestra Señora la Grande o la Inglesa de la Catedral de Mondoñedo (tomo XVIII, ano 1951).
Como obras soltas publicadas en Mondoñedo temos El Santuario de los Remedios de Mondoñedo (1909), El Seminario de Mondoñedo (1909), El Convento de la Concepción (1910) El convento de Villanueva e Lorenzana y San Francisco de Viveiro (1910), El Convento de la Alcántara o del Rosal de Mondoñedo (1910), El Obispo Santo y San Salvador de Pedroso (1910), Del Obispado de Mondoñedo (1910 y 1915), La obra Pía de San Antonio de Mellid (1928), El Mariscal Pedro Pardo de Cela. La Santa Hermandad (1930), El Licenciado Molina y su Descripción del Reyno de Galicia (1944), Hijos Ilustres de la Antigua Provincia de Mondoñedo: Don Víctor José María de Silva y Gutiérrez, Don Juan Pérez Villaronte, iniciadores del Batallón Literario de Santiago en la Guerra de la Independecia.
Pero ademais ten obras publicadas noutras localidades, así obras publicadas en Viveiro: Los Gremios de Mondoñedo (1953), Mondoñedo y el Embolado en el siglo XVI (1954). Obra publicada en Lugo: El Convento de Villaoriente o de los Picos-Mondoñedo (1912). E obras publicadas en Buenos Aires: Do Noso Lar. Mondoñedo y Distrito (1923).
Publica tamén artigos menores en xornais como: "La Voz de Mondoñedo", "Vallibria" (Mondoñedo), "El Eco de Viveiro", "El Compostelano", "El Eco de Santiago", "El Ideal Gallego" (Coruña), "El Regional" (Lugo), "El Eco de Galicia" (Buenos Aires).
Ao desaparecer o xornal mindoniense "Vallibria" sacará a la luz 3 publicacións en datas puntuais con gran aceptación por parte do público, estas son Mondoñedo, As San Lucas e Nadal. Antes de rematar temos que indicar que algún dos seus traballos foi premiado, tal é o caso de El Santuario de Nuestra Señora de los Remedios, El Obispo Sarmiento,...
Evira González-Seco Seoane
Nace en Mondoñedo en 1913, filla do avogado César González-Seco Romero e da mestra Josefa Seoane. Casou en 1940 con Álvaro Cunqueiro, co que tivo dous fillos. Morreu en 1995.
Non moi alta, delgada, de extraordinaria enerxía vital e un supremo equilibrio de espírito. Dotada para o traballo constante e disciplinado, aprendeu italiano escrito para axudar ao seu esposo en traducións que lle encargaban; aprendeu francés para axudar aos fillos nos seus estudos de bacharelato e nos anos sesenta era capaz de ler libros en inglés. Empedernida lectora, reuniu unha estimable biblioteca, especialmente de pensamento e historia, á que era grande afeccionada. Era tamén unha lectora apaixonada de novelas policiais, das que posuía boas coleccións.
No terreo da cociña e da gastronomía en xeral, destaca a súa extraordinaria afección a cociñar, para o que estaba especialmente dotada, a imaxinar receitas ou a mellorar as alleas, que recolleu ao longo da súa vida nunha ducia de cadernos numerados.
Manuel Leiras Pulpeiro
Nace en Mondoñedo no 1854 e falece o 9 de novembro de 1912, tamén en Mondoñedo. Estudará, inicialmente, no "Seminario de Estudos Universitarios" en Madrid latín e humanidades e obterá, máis tarde, o título de bacharel en Artes no "Instituto de Tapia de Casariego" (Asturias).
Fillo de cirurxián comezará en 1870 a carreira de Medicina en Santiago de Compostela. En 1877 obterá a licenciatura e exercerá como médico en Mondoñedo dende o 1878 ata o seu pasamento.
A súa ideoloxía é republicana federal o que fará que se enfronte ao clero mindoniense e aos sectores tradicionais. Pero non por iso deixa de defender as súas ideas e así, dende febreiro de 1866 é presidente do "Comité Federal de Mondoñedo" e dende xullo de 1887 ata 1893 formará parte do "Consello Executivo da Rexión Galega". Foi fiel aos seus principios e ideas políticas ata a súa morte o que fará que sexa soterrado no Cemiterio Civil ao marxe da zona sagrada.
Nesta liña hai que situar a súa voda civil con María del Milagro Antonia Andia Villar (1888) o que deu lugar a unha gran oposición do clero da cidade.
Xa para rematar hai que sinalar que no ano 1905 rexeita o nomeamento de membro numerario da "Academia Galega".
Tras o seu pasamento, entre 1913 e 1921, fáiselle un mausoleo sufragado pola "Sociedad Hijos de Mondoñedo Residentes en la Argentina". Este será inaugurado o 30 de outubro de 1921 con disertacións de persoeiros da cultura galega como Vilar Ponte, Vicente Risco ou Luis Peña Novo, entre outros.
Leiras, case non ten publicacións en vida e será tras a súa morte cando se dea a coñecer a súa obra. Apenas tres obras publica el, das que unha é de temática sanitaria.
Publicará en Mondoñedo no ano 1910, xunto con Pastor Talaridad Pedreiras, unha monografía sobre tema sanitario: Apuntes para la geografía médica del distrito municipal de Mondoñedo.
En agosto de 1910 concorre a un certame poético en Vigo onde se premia a súa obra en verso, Un Galo. Será ao ano seguinte (1911) cando vexa a luz a súa última obra publicada en vida, Cantares Gallegos, un breve poemario que conten 244 composicións de catro versos.
Non será ata 1930 cando se publiquen as súas Obras Completas. Poesía, tomo I, na Coruña. Todas elas recollidas por Vilar Ponte e prologadas por Otero Pedrayo.
En 1970 publicaranse as súas Obras Completas. Esta edición corre a cargo de X. L. Franco Grande e está composta de Cantares Gallegos (1910), Cantares Inéditos, Poesías (1930), Frases, Adivinanzas, Adagios y Cantares e un Vocabulario que se pode complementar coa obra de Noriega Varela Como Falan os Brañegos, para clarificar a linguaxe que encerran estas obras.
Marina Mayoral Díaz
Nace en Mondoñedo, Lugo, en setembro de 1942.
Catedrática de Literatura, novelista, articulista e investigadora, Mariña Mayoral é Académica de Honra da "Real Academia Galega" desde 2017.
Escritora bilingüe, galego e castelán. Ademais dos seus ensaios e novelas, traducidas ao alemán, italiano, portugués, catalán, polaco, inglés e chinés, destacan os seus contos, publicados nas mellores antoloxías en lingua española e en antoloxías de lingua inglesa e alemán.
Entre o centenar dos seus traballos de investigación destacan as súas obras sobre Rosalía de Castro, Emilia Pardo Bazán, análise de poesía e prosa contemporáneas, así como os estudos sobre a problemática da escritura feminina ao longo da historia.
Catedrática de Literatura Española da "Universidade Complutense de Madrid" ata a súa xubilación, Mayoral impartiu cursos e conferencias en diversas universidades nacionais e internacionais, entre outras, nas de Filadelfia, Harvard, Brown, Berkeley, Davis, Indiana, Kansas, Kentucky, Ohio, A Habana, Xenebra, Ámsterdam, Emory, Instº Universitario Orientale de Nápoles, Fundación Duques de Soria (Anveres), Duke University (North Carolina), Austin (Texas), University of Miami, University of Houston, Università A Sapienza, (Roma), Università de Palermo ou na Universidade de Alabama.
Pascual Veiga Iglesias
Nace en Mondoñedo o 9 de abril de 1842 e falece o 12 de xuño de 1906 en Madrid.
Cursa estudos como neno de coro na Catedral mindoniense baixo a dirección de José Pacheco. A súa primeira obra data dese tempo e é un Septenario á "Virxe das Dores".
Entre 1856 e 1860 estuda órgano con Rafael Tafall, organista desta mesma catedral. Ao falecer Tafall ábrese unha nova etapa de oposición ao posto (1861) e Veiga oposita por méritos, pero ao non acadar a idade mínima non accede a ela. Isto mesmo será o que lle aconteza cando intente acceder á praza de organista da "Colexiata de Covadonga" (Asturias).
Será no 1864 cando fixe a súa residencia na Coruña ao ser admitido como organista polo Cabido. Ao ano seguinte (1865) é nomeado Vicepresidente da "Sección de Música da sociedade Fraternidad Juvenil" onde dirixirá o seu Orfeón e comporá para el numerosos bailables.
En 1867 abandonará unha capela musical na Coruña, xunto con outros profesores, para fundar unha Orquestra que en 1875 acadará, tras petición e aprobación do Cabido, a designación de "Capela da Real e Insigne Colexiata da Coruña". Esta é a etapa das composicións relixiosas das que destacan unha Misa de Requiem, un Te Deum e numerosos motetes e panxoliñas.
Entorno a 1867, ano en que compón a música que se interpretará para os balies das festas do Entroido, comeza a súa etapa de fundador e impulsor de "Orfeones de Galicia". Tamén é nomeado vicepresidente da "Sección de Música e Canto do Liceo Brigantino", que dirixirá xunto a Canuto Berea.
Co "Orfeón Brigantino", creado por el, obterá en 1877 o primeiro premio de interpretación no certame organizado polo "Círculo de Ximnasia e Esgrima" coa obra El Amanecer, de Eslava.
Na etapa do "Orfeón Brigantino" porá música a poemas como Gallegos. ¡A nosa terra! Escena coral en verso nun auto, escrita para o "Orfeón Brigantino da Coruña" (1879), Os ártabros. Escena orfeónica e As artes e outras poesías musicadas con títulos de Alborada, Muiñeria, Serenata e Barcarola de Gumersindo Placer López.
En 1878 abandoará o Orfeón Brigantino e fundará o "Orfeón Coruñés" para presentarse ao certame musical organizado con motivo das festas de María Pita polo "Liceo Brigantino" onde gaña o primeiro premio.
Nesas mesmas datas funda o "Orfeón Pacheco" en Mondoñedo, de curta vida e, con posterioridade, no 1880, ao fronte do "Orfeón Brigantino" nun certame musical en Pontevedra organizado pola "Sociedade dos Xogos Florais", presenta a Alborada gallega, máis coñecida como Alborada de Veiga. No 1881 o "Orfeón Pacheco" nomea a Pascual Veiga como director honorario.
En 1882 funda "El Nuevo Orfeón que en pouco tempo pasará a denominarse "El Eco". A súa primeira actuación será ese mesmo ano en Pontevedra con motivo dos "Xogos Florais" obtendo o primeiro premio. Con este gañará varios premios ata que en 1886 abandoará a coral.
En 1888 crearanse na Coruña dúas cátedras musicais unha de Solfeo e Canto e outra de Instrumentación. Ao ano seguinte a primeira divídese en dúas: Solfeo e Canto accedendo Veiga á de Solfeo.
En 1889 fundará o "Orfeón Coruñés Número 4" (o cuarto fundado por el na Coruña) para acudir ao certame de orfeóns que se organiza con motivo da "Exposición Universal de París" dese mesmo ano. Os días 22 e 23 de agosto participará no concurso da "Exposición Universal de París" conseguindo un gran éxito e alcanzando o primeiro premio e Medalla de Ouro.
No 1890, coa axuda da directiva do "Orfeón Coruñés Número 4", organiza un certame musical no que se establecen dous concursos, un de composición e outro de execución. Entre os premios do primeiro establécese unha categoría de creación dunha marcha rexional galega sobre o texto da poesía de Eduardo Pondal que comeza co verso ¿Que din os rumorosos;...? Neste concurso Veiga non participa porque forma parte do xurado.
A partitura de Veiga que porá música a este texto está firmada o 13 de xullo dese mesmo ano. Ese será o futuro "Himno Galego". Esta obra estrearase no "Gran Teatro de La Habana" (Cuba) o 20 de decembro de 1907, tras a morte de Pascual Veiga e grazas ás xestións de Fontenla Leal.
En setembro abandona o "Orfeón Coruñés Número 4", que pasará a ser dirixido polo seu fillo.
No 1896 trasládase a Madrid ao ser nomeado profesor do "Conservatoria Nacional de Música". En 1897 encárgase de la dirixir ao "Orfeón Madrileño" e, despois, ao do "Centro Galego" da capital.
Falece en Madrid en 1906. Os seus restos serán trasladados a Mondoñedo en 1912.
Xosé Díaz Jácome
Nace na cidade lucense de Mondoñedo, da cal chegou a ser "Cronista Oficial" e "Fillo Predilecto". Como escritor foi membro da chamada "Xeración do 36" e adscribiuse, da man do seu amigo e coterráneo Álvaro Cunqueiro, á liña poética neotrobadurista, en cuxo desempeño demostrou unha notable habilidade. Publicou as súas primeiras obras poéticas na "Voz de Mondoñedo"," Vallibria" e outros xornais galegos e asturianos.
Como xornalista, chega a Pamplona en 1939 a traballar no "Pensamento Navarro" onde foi redactor xefe (1941) así como director das revistas navarras "Albor (Caderno de Poesía)" (1941) onde deron algúns dos primeiros pasos poetas casteláns como Blas de Otero ou Luís López Anglada e onde tamén participaron autores galegos como José Filgueira Valverde ou Dionisio Gamallo Ferros e Pregón (1943), fundada polo aragonés Faustino Corella Estella, contando entre os seus redactores iniciais a José María Iribarren, Ignacio Baleztena e José Ramón Castro Áraba.
A principios dos cincuenta foi redactor xefe de Faro de Vigo, e pouco despois pasou a dirixir, en Oviedo, o diario La Voz de Asturias, cargo no que permaneceu ata a súa xubilación en 1983.
Foi ata a súa morte presidente de honra da Asociación da Prensa de Oviedo.
Álvaro Cunqueiro Mora
Nace en Mondoñedo o 28 de decembro de 1911 e finará en Vigo 28 de febreiro de 1981. El é o segundo de cinco irmáns.
Seu pai era boticario con grandes coñecementos de zooloxía e botánica e así transmitiralle uns amplos coñecementos sobre a natureza que o rodea e que se convertirá nun dos piares da súa produción imaxinaria.
No ano 1922 abandoará Mondoñedo para estudar bacharelato en Lugo. É aquí onde terá os primeiros contactos con xentes como Ánxel Fole, os irmáns Correa Calderón e, por suposto, co poeta Luís Pimentel que será clave para o seu traballo poético posterior.
Será en 1927 cando se traslade a Compostela a cursar estudos universitarios. Matricularase en Filosofía e Letras, sección de Historias. Aquí estará en contacto con Carlos Maside, Ricardo Carballo Calero, Domingo García Sabell, Santiago Montero Díaz, Gonzalo Torrente Basllester, Arturo Souto, Arturo Cuadrado e Ánxel Casal, editor de la revista "Nós" que lle abrirá a mesma, onde publicará desde poemas soltos como Fiestra a poemarios completos como Cantiga Nova que se chama Riveira.
Mentres isto ten lugar en Santiago, en Mondoñedo nace, no 1930, "Vallibria" (semanario fundado por Trapero Pardo) no que colaborará dede o n.º2.
Coa chegada da II República únese aos republicanos e ingresa no "Partido Galeguista", aínda que se postula en contra do seu ingreso no "Frente Popular". Con todo, participa na campaña en favor do "Estatuto de Autonomía".
Cando estala a Guerra Civil está en Mondoñedo, de alí irá, en agosto do 1936, a Santa María de Ortigueira a impartir clases. Dende alí colaborará na revista falanxista "Era Azul".
Son anos nos que traballa para diversos xornais tales como "El Pueblo Gallego" (Vigo), "La Voz de España" (San Sebastián), "Vértice" (San Sebastián) e "Y" (San Sebastián). No 1939 xa formará parte da redacción de "ABC" estreándose cun artigo titulado En la hora final o día en que se coñece o parte, firmado por Franco, que pon fin á contenda.
Ademais do "ABC", sigue colaborando noutros xornais como "El Pueblo Gallego", "Escorial", "Santo y Seña" e "Misión". En Madrid chegou a ser subdirector do "ABC".
Entre o 1940 e 1944 ten dous fillos.
No 1944 seralle retirado o carné de xornalista por un incidente co embaixador francés. Isto fará que no 1947 retorne a Mondoñedo ata o 1957. Aquí permanecerá escribindo, agora nacerán as súas mellores obras literarias en galego e castelán, e remitindo colaboracións a diversos medios de comunicación entre eles aos xornais "La Noche" (Compostela) e "Faro de Vigo" (Vigo) do que será director durante cinco anos ata 1970.
En 1961 será elixido académico de número da "Real Academia Galega" e os actos de investidura levaranse a cabo en Mondoñedo en 1963.
Xa cara ao final da súa vida, en 1980, será investido Doutor Honoris Causa pola Universidade de Santiago de Compostela e antes de finar participará na campaña a pro do Si do novo "Estatuto de Autonomía".
Falece no Hospital Xeral de Vigo o 28 de febreiro de 1981.
Antonio Noriega Varela - Estatua
Nunha desas vivendas próxima á Alameda e a igrexa dos Remedios naceu o poeta Antonio Noriega Varela (1869-1947), concretamente na que a mediados do século XIX levaba o número nove, casa que hoxe non se conserva. Preto de onde esta estaba os membros da “Real Academia Galega” erixíronlle un busto en 1969 como homenaxe polo seu “Día das Letras Galegas”, estatua que hoxe pode visitarse na Alameda.
Tras nacer, Noriega Varela pasou á casa-inclusa do “Hospital de San Pablo”, pois alí deixou que o depositasen súa nai, quen o tivo de solteira. Mais pronto regresou por el e criouno na compaña dun seu irmán crego, que era o dono da amentada vivenda.
O propio autor deixou testemuña do seu lugar de nacenza nuns ben coñecidos versos que loan a “Nosa Señora dos Remedios”:
Cantar montañés (Á Señora dos Remedios)
Santiña milagrosiña, lémbraste?
A nosa casiña
onda túa;
o Campoflorido e ledo,
tu reinando en Mondoñedo,
eu galanteando á lúa.
Á lúa, ¡e rompín con ela!;
pro meu sino ―crar estrela
que enxamais
de veleidades se extraña―,
deume outro amor ―a montaña―,
e non quixen rondar máis.
I, ¡ai!, cautivo da súa fala,
desestimo a quen fai gala
de non ver
que lle chama ó teu Neniño
meu bico de paxariño
nun cantar de adormecer.
Do ermo (1920)
Barrio dos muíños
Esta fermosa paraxe da cidade de Mondoñedo descríbeo o río Valiñadares cando se bifurca en varias canles artificiais, que nalgún tempo, tiñan a función de alimentar os muíños que lle dan nome ao lugar. Algúns se conservan na actualidade, pero ningún funciona.
Neste barrio xerminaron dende a antigüidade diversos oficios tradicionais. Curtidores, oleiros, ferreiros e muiñeiros traballaron neste contorno.
Esta paisaxe de canles e regatos fai que entre os mindonienses, coñézase a zona como a "Venecia" de Mondoñedo.
Un barrio, ademais, berce de persoeiros como o músico Manuel "O Pallarego" ou o escritor , poeta e xornalista Xosé Díaz Jácome.
Nun recuncho do barrio está situada a “Fonte dos Pelamios”, que dende hai algúns anos sostén un monumento a Díaz Jácome. A auga que mana polos catro caños é totalmente potable e posúe a virtude de saír fresca aínda nos meses de verán. O nome da fonte vén da existencia nalgún tempo dunha serie de establecementos curtidores de peles que funcionaban no lugar.
A “Ponte Romana do Pasatempo”, que aparece na entrada ao barrio desde o “Couto de Otero”, recibe este nome debido á historia que conta que Isabel Pérez Osorio, muller de Pedro Pardo de Cela, en posesión do indulto dos Reis para salvar a vida do seu marido, foi entretida neste lugar polos cóengos mentres o Mariscal era axusticiado na Praza dá Catedral.
Catedral da Nosa Señora da Asunción
Este templo foi o resultado da mudanza dos monxes da súa primeira localización, moito máis próxima ao mar Cantábrico e exposta a ataques de invasores viquingos ou normandos. Estes perigos fixeron aos relixiosos abandonar a súa primeira localización no “Mosteiro de San Martín de Mondoñedo”, hoxe municipio de Foz, cara a unha zona máis segura.
A Catedral de Mondoñedo, foi consagrada en tempos do Bispo Don Martín no ano 1246. A súa construción empeza no ano 1219 e non sería terminada ata finais do século XIV. Xa en 1959 a catedral foi nomeada basílica mediante unha bula papal asinada por Xoán XXIII.
Nun principio empezouse seguindo os canons románicos e debido ás posteriores ampliacións, a catedral decorouse con adornos barrocos e góticos.
Cunqueiro tivo dende neno unha relación estreita coa contorna catedralicia, pois nos baixos do pazo bispal estaba situada a farmacia de seu pai, Joaquín Cunqueiro Montenegro. A “Catedral de Nosa Señora da Asunción” foi consagrada no século XII, ten un gran rosetón do século XIII, unha Virxe inglesa do XVI e os célebres murais da Degolación dos Inocentes de primeiros do XVI.
O escritor recordou que “Paula e Petra”, as campás da catedral, soan con diferentes toques segundo os acontecementos; e así, Petra tanxeu para concederlle a súa nai unha boa hora no parto:
“Eu debo de ser un dos últimos mindonienses que, a piques de saír do ventre da miña nai, tocoulle a Petra para que Deus fixéseme nacer sen dificultades”.
Repenique de campanas. Sábado Gráfico, 15-4-1978.
Tivo tamén fonda repercusión na obra de autores como Lence-Santar, Pernas Nieto, Diaz Jacome, ... como podemos ver nos textos reproducidos a continuación:
Eduardo Lence-Santar, Acción Social,
1-1-1922
A Paula de Mondañedo,
Anqu estou acó tan lonxe,
N-o meu curazón a teño.
A campá d a Catredal
Mesmo a vexo c-os meus ollos
Tan galana e tan lanzal.
A campá d a Catredal,
¡Cómo chouta de ledicia...!
¡Cómo funga co badal...!
A Paula d a miña terra,
Qu ela toca de cotío
Pra qu eu non fine de pena.
Aló n-o cimbro da torre,
Da vella torre de pedra,
Das sempr as doce do día
Par o val e par a serra.
Y-o dal-as doce do día
Pol-o val de Mondañedo,
¿Quén non cata par arriba...?
¿Quén non se lembra do ceyo...?
Con maxeza soberana
Fuxen tuas badeladas
Retumbando n-as rilleiras,
N-os penedos e montañas.
Por Corpus e por San Lucas,
Como voltexas, campana;
Reiniña de Mondañedo,
¡Miña campaíña Paula...!
Ducia e media fai de anos
Que me hacho n-Arxentina
E sempre te ouzo, campana;
¡Campaíña...!, ¡campaíña...!
¡Queira Dios que me non fine
En esta terra extranxeira;
E queira Dios que me enterren
Acarón d a tua igrexa!
¡Queira Dios que par a cova,
Como canto funeral,
M aloumiñen os queixumes
Que ceibas c-o teu badal!
Xosé Díaz Jácome, Muíño fidel (1983)
Mencer
Agora mesmo,
cando a vella cunca do val se enche de luz
e o reló da catedral saúda á Alba
con sete badaladas,
eu estou a esculcar a fuxida da Noite
que o Mencer axota coas súas brancas azas.
¡Qué ledicia poder ollar
desde o picacho do Padornelo ―poño por cume amiga―
como a ciudá,
docemente acochada no val,
vai saíndo da escuridade
e as súas vellas pedras
vístense de luz pouquiño a pouco!
É coma se Mondoñedo volvera a nacer.
Coma se a primeira Arriola de sol bicara a miña alma.
Cemiterio Vello de Mondoñedo
Case todos os grandes persoeiros mindonienses enterrados na cidade repousan no denominado “Cemiterio Vello”, que ten unha estrutura moi ben definida e que antigamente servía para espellar a división de clases: na parte máis alta están enterradas as familias con máis posibles, por iso aquí a riqueza arquitectónica e artística é maior, con mausoleos e capelas; na parte central está soterrada a clase media, en nichos coidades pero non tan fastosos, e na parte baixa fican os máis humildes, directamente na terra. Á parte, nun dos laterais existe tamén un cemiterio civil, onde se atopan os nenos que non foran bautizados e os adultos ateos.
O primeiro de marzo de 1981 tivo lugar o multitudinario enterro de Álvaro Cunqueiro Mora no camposanto de Mondoñedo. O ilustre escritor falecera en Vigo o día anterior despois dunha longa doenza.
A súa tumba selouse cunha lápida na que se insclupiron unhas palabras entresacadas dun discurso que pronunciara poucos meses antes de morrer: “Loubado seña Deus, porque me permitiu facerme home neste grande reino que chamamos Galicia”. No primeiro cabodano, a modo de homenaxe, engadiuse á lápida unha placa de mármore que reproduce as últimas e moi célebres palabras dese discurso: “Eiquí xaz alguén que coa súa obra fixo que Galicia durase mil primaveras máis”.
No "Cemiterio Vello" repousan tamén os restos doutros ilustres e amigos como Pascual Veiga, Leiras Pulpeiro, José Pacheco, Manuel "O Pallarego" ou Lence Santar.
Fonte: Casa museo de Alvaro Cunqueiro.
Eduardo Lence-Santar - Casa natal
Historiador, etnógrafo e poeta, foi tamén narrador ocasional. Na intrahistoria mindoniense a Lence- Santar cóubolle a honra de ser o primeiro cronista oficial da cidade, distinción que alcanzou hai un século, en 1917, e que desempeñou con entusiasta eficiencia ata o pasamento, cando o sucedeu nesa responsabilidade precisamente Cunqueiro.
O tamén escritor mindoniense Xe Freyre describiu “o gran barbazán” que foi Lence-Santar con estas palabras:
“a figura miúda e algo desvalida, case oculta tralas laúdas barbas de imperante carolinxio; o erguido camiñar de fidalgo que pasea fachendoso o seu pedigrí polas rúas de Mondoñedo; o extremo ascetismo do seu vivir cotián, de laico ermitán estrafalario; o xenio de recalcitrante célibe perrenchudo que lle asoma, ás veces, por debaixo da súa serena aparencia, de amable avó tirado dun conto de fadas; pero, sobre todo, a auréola de romántico vesánico que o adorna, a enfermiza paixón mindoniense que bule nas súas veas, unha doenza sublimada en relixión á que lle consagrar a vida en cualidade de sumo sacerdote”.
Eduardo Lence-Santar, Poesía galega, ed. Xe Freyre e A. Requeixo (1999).
Elvira González-Seco Seoane - Casa natal
Naceu en Mondoñedo en 1913, filla do avogado César González-Seco Romero e da mestra Josefa Seoane. Casou en 1940 con Álvaro Cunqueiro, co que tivo dous fillos. Morreu en 1995.
Non moi alta, delgada, de extraordinaria enerxía vital e un supremo equilibrio de espírito. Dotada para o traballo constante e disciplinado, aprendeu italiano escrito para axudar o seu esposo en traducións que lle encargaban; aprendeu francés para axudar os fillos nos seus estudos de bacharelato e nos anos sesenta era capaz de ler libros en inglés. Empedernida lectora, reuniu unha estimable biblioteca, especialmente de pensamento e historia, á que era grande afeccionada. Era tamén unha lectora apaixonada de novelas policiais, das que posuía boas coleccións.
No terreo da cociña e da gastronomía en xeral, destaca a súa extraordinaria afección a cociñar, para o que estaba especialmente dotada, a imaxinar receitas ou a mellorar as alleas, que recolleu ao longo da súa vida nunha ducia de cadernos numerados.
Igrexa da Nosa Señora dos Remedios
A ermida orixinal de “Nosa Señora dos Remedios da Pena de Outeiro” foi dotada polo bispo Frei Francisco de Santa María Benavides en 1558 e, en pouco tempo, converteuse en centro de devoción mariana.
Despois dun primeiro intento de reforma no século XVII, levarase a cabo unha reconstrución total no XVIII.
O edificio actual, realizado por orde do bispo Sarmiento, constrúese, tras derruír o anterior, entre 1733 e 1738. Esta obra conta coa dirección do arquitecto Frei Lorenzo de Santa Teresa, mestre de obras do “Convento de San Pedro de Alcántara”, aínda que as liñas básicas foron trazadas polo propio bispo.
A edificación resultante será unha igrexa con planta de cruz latina e sancristía detrás do altar maior. Así mesmo, as naves, brazos do cruceiro e capela maior cubriranse con bóvedas de canón e a disposición do traspecto, que é o lugar onde se cruzan ambos brazos da cruz latina que forma a planta, ten forma ortogonal.
A fachada principal presenta unha ampla portada enmarcada por dúas columnas e coroada por unha cartela ovoide cunha inscrición que di “A expensas del Ilustrísimo Señor Obispo Sarmiento se reedificó y amplió eta capilla. Año de 1738”. Sobre ela ábrese unha ventá a modo de pequeno rosetón e para rematar este tramo central atopamos as armas do bispo Sarmiento de Sotomayor.
Álvaro Cunqueiro sentía grande aprecio por este templo, que lembrou en diversas ocasións, por exemplo no ensaio Mondoñedo. Un valle y un pueblo encantados por el silencio (“Faro de Vigo”. Número especial do centenario, 1953), onde deixou escrito:
Detivémonos, antes de entrar á cidade, nos Remedios. Alí goza o bispo Sarmiento un dos máis belos outonos do mundo, no santuario que construíu á nosa Señora: as viciosas parras, o dourado bosque barroco. Sarmiento, orante sobre a súa sepultura, lembra ao Cardeal que Rafael pintou e contémplase no Prado de Madrid: a mesma grave mirada, a aquilina nariz, os finos e delgados beizos. Este barroco da igrexa dos Remedios, en terra tan arcaica e en cidade de tan antiga e repousada forma, é como o Renacemento en Mondoñedo.
Alvaro Cunqueiro e Mondoñedo. Armando Requeixo
Eduardo Lence-Santar, “La Voz de Mondoñedo”, 5-2-1912
A Virxen d os Remedios
Virxen santa d os Remedios,
Pomba de gracias sin fin:
¡Amparade ôs mariñeiros!
Os mariñeiros d a Masma
Qu están pescando a sardiña
E pode vil-a borrasca.
A borrasca traizoeira
Qu esbandalla as lanchas todas
Y-hastra quer inval-as penas.
As penas d a brava costa
Que loitando estàn de cote
Para esnaquizal-as olas.
As olas d este mar fero,
As olas d o mar Cantàbrico
D a terra de Mondañedo.
Antonio Noriega Varela, Do ermo (1920)
Cantar montañés (Á Señora dos Remedios)
Santiña milagrosiña, lémbraste?
A nosa casiña
ond a túa;
o Campo florido e ledo,
tu reinando en Mondoñedo,
eu galanteando á lúa.
Á lúa, ¡e rompín con ela!;
pro meu sino ―crar estrela
que enxamais
de veleidades se extraña―,
deume outro amor ―a montaña―,
e non quixen rondar máis.
I, ¡ai!, cautivo da súa fala,
desestimo a quen fai gala
de non ver
que lle chama ó teu Neniño
meu bico de paxariño
nun cantar de adormecer
Manuel Leiras Pulpeiro - Casa natal
Leiras Pulpeiro veu ao mundo nela o 25 de outubro de 1854.
Entón, a vía na que se atopa coñecíase polo nome de rúa da Ronda (pois por alí discorría, en tempos, a vella muralla medieval da cidade) e a vivenda levaba o número 18. Temos constancia da súa nacenza nesta rúa porque así o testemuña o libro de bautizados do Arquivo Diocesano de Mondoñedo, tal como documentou no seu día Andrés García Doural nun estudo sobre a familia Leiras.
Moita foi a querenza de Cunqueiro por Leiras e niso espellou o sentir común de varias xeracións de mindonienses. Así o expresou noutro artigo, El pi de Formentor, publicado no rotativo barcelonés “El Noticiero Universal” o 18 de xuño de 1974. Nel, Cunqueiro recordaba o médico poeta percorrendo dacabalo as aldeas da bisbarra, convertido nunha sorte de santo ateo que axudaba os máis necesitados regalándolles non só os seus servizos, senón mesmo as menciñas que precisaban, ata o punto de atribuírselle capacidades milagreiras aos seus efectos porque estaban en contacto coa súa persoa (o pano, o paraugas, as botas de montar…), pertenzas coas que moitas veces escapaban os paisanos para depositar neles a súa fe na curación, tal un fetiche:
Leiras era, na súa época, un santo máis que un médico.
Pero un santo anticlerical, un crente apartado da práctica católica e do que se dicía que obrara milagres. En máis dunha ocasión roubáronlle un pano, o paraugas ou as botas de montar que deixaba colgadas na cuadra, para deitalos co enfermo, que máis dunha vez sanou subitamente, grazas á compañía daquelas pezas de Leiras.
Manuel Leiras Pulpeiro - Casa vital
Nesta ampla vivenda do número 2 da rúa que leva o propio nome do médico poeta habitou este tras casar e deica o seu pasamento, mais na mesma rúa, poucos metros máis adiante (no número 15), atópase outro inmoble que foi a súa casa de infancia e mocidade.
Na fachada, unha nova placa reproduce estes versos seus:
¡Miña casiña, meu horto,
meu caxigo e meus loureiros,
partem'a yalma deixarvos
pero non teño mais remedio!
Manuel Leiras Pulpeiro – Estatua
Fronte por fronte da súa vivenda ábrese a praza de San Xoán. A fonte situada no centro incorpora unha estatua en efixie do escritor cun bronce no que se insculpiu outro coñecido poema seu:
Des que lle a peta botaron,
ninguén máis foi á Frouxeira;
soio Deus puxo floriñas
por entremedias das penas.
Floriñas pequerrechiñas,
e agrouladas que semellan
bágoas de sangue callado
no bico das carrasqueiras.
Floriñas, que, con ser flores,
caladamente se queixan
de que tanto, tanto, tarden
en cobrarse contas vellas!
Marina Mayoral - Casa natal
Dende a casa natal de Leiras Pulpeiro pódese continuar rúa abaixo ata dar, pola mesma man, co número 32, unha vivenda de dúas alturas, modesta no feitío, mais grande no que alumou, pois nela veu ao mundo a que hoxe é a máis coñecida das voces literarias mindonienses: Marina Mayoral.
Esta destacada novelista e prestixiosa profesora naceu o 22 de setembro de 1942 e, aínda que os seus estudos de bacharelato a levaron a Lugo e logo a carreira deu con ela primeiro en Santiago de Compostela e despois en Madrid, onde reside actualmente e foi durante trinta anos docente de Literatura Española na Universidade Complutense, a súa nenez é de crianza mindoniense, así como todo o tempo de lecer da mocidade e dos veráns adultos, onde aínda é posible cruzala polas rúas da cidade, unha das cales, por certo, leva o seu nome.
Pascual Veiga - Casa natal
Veiga veu ao mundo o 9 de abril de 1842. É, xunto ao Mestre Pacheco, o máis brillante dos compositores mindonienses, o que non é pouco dicir nunha terra na que a tradición musical é secular. Neno de coro na Catedral da cidade, a súa andaina profesional levouno por lugares como Betanzos, A Coruña ou Madrid, cidade esta última onde pasou boa parte da vida adulta e onde morreu en 1906.
Compositor e director español. Dotado dun talento precoz, xa de neno compuxo un septenario dedicado á “Nosa Señora das Dores”. Fundou e dirixiu diversas agrupacións orquestrais e corais, entre elas o “Orfeón Coruñés”, co que obtivo un gran éxito na “Exposición Universal” de 1889. Recibiu diversos galardóns entre os que destaca a Medalla de Ouro da citada Exposición. A súa máis soada composición foi a Alborada Galega. Veiga foi ademais o compositor do Himno de Galicia, cuxa letra está baseada no poema Os piñeiros de Eduardo Pondal. O himno é unha oda á liberdade protagonizada pola natureza galega. A súa estrea tivo lugar o 20 de decembro de 1907 no “Gran Teatro do Centro Galego da Habana” (Cuba) e fíxose oficial ao ano seguinte.
Real Seminario Conciliar de Santa Catarina
Data do último cuarto do século XVI. Durante séculos foi centro de saber e polo mesmo, posúe unha fabulosa biblioteca que conta con case dúas ducias de incunables, bíblias políglotas e varios códices medievais, entre outras alfaias. O Seminario foi un lugar de referencia para Cunqueiro, pois polas súas estancias deambularon profesores e alumnos moi vencellados a él, nomeadamente dous: o latinista Francisco Fanego Losada e o poeta Aquilino Iglesia Alvariño.
Tanto Concello, como Cabildo e bispo están de acordo en poñer en marcha en 1565, seguindo os ditados de Trento de construir un Seminario en cada diocese, o “Real Seminario Conciliar de Santa Catalina”. Así, en 1573 o Seminario está en marcha. Atopábase nos número 1 e 2 da antiga Rúa do Colexio, hoxe Rúa Alfonso VII.
Este primeiro edificio logo queda obsoleto, co que se procede ao seu traslado. O bispo Francisco Losada y Quiroga será o artífice do novo, afrontando a súa construcción nunha horta de propiedade episcopal chamada de “O Torrillón”.
A primeira fase do actual edificio constrúese entre os anos 1770 e 1775. constaba dun único claustro con planta baixe e primeiro andar.
Durante o século seguinte (XIX), este lugar sofre múltiples avatares xa dende os comenzos. Así en 1809 será o acuartelamento das tropas francesas en Mondoñedo e, en 1836, durante as Guerras Carlistas, tamén será aproveitado de novo para uso militar.
Pola contra, entre 1888 e 1889 procédese a unha ampliación do edificio contruíndo un segundo andar.
No século XX dobra a súa capacidade. Agora, en primeiro lugar, construirase un novo pavillón para a mordomía, cociña, despensa e refectorio e, posteriormente, entre 1947 e1953 levaranse a cabo novas obras, co fin de puplicar a capacidade do Seminario. Deste xeito, constrúese un novo claustro e unha grande capela.
Actualmente o edificio posúe dous claustros e un pavillon con dous e tres andares. No interior alberga varias capelas en unha biblioteca onde se gardan obras de grande interese, entre as que destaca algún incunable.
Parte do edificio funciona hoxe como pensión.
Xosé María Díaz Castro Follas verdes, 1934:
A nòsa clás é a pirmeira:
un Consello de dèz sábios,
con fina espada na lèngua
i-etèrna risa nos labios.
Aquí têdes a Albariño
i-a Castro Prieto sentados:
están comentando todo
canto hai dos cèios pra baixo.
Cerca de Díaz Pietrín
veredes a Díaz Castro:
Este ousèrva e cala a boca,
e Pietrín está calado.
Fernández Xusto e máis Murias
equí están parrafeando:
disenten, dán-se bilizcos,
e fan resonar o banco.
Elí detrás aparexan
Ónega e García Mato:
Mato rî-se, rî-se e rî-se,
i-Ónega dibuxa un sapo.
Axúntan-se Joseíño
e Rodríguez Lorigados:
Joseíño empèza un conto,
e Lorigados acába-o.
A nòsa clás é a pirmeira,
i-está feita de dèz sábios.
Albariño empèza a ròda,
e da-lle fin Lorigados.
A nòsa clás é a pirmeira,
e ninguén lle tòca o sacho.
¡Viva a nòsa clás, rapaces!
¡Decide viva, ou vos mato!!
Xosé Díaz Jácome - Casa vital
No barrio dos muíños, unha sorte de Venecia mindoniense cruzada por mil regatos vadeados en pontellas, naceu Xosé Díaz Jácome o 19 de abril de 1910 no número 24 dos Muíños de Abaixo. Poeta e xornalista, mantivo con Cunqueiro, dende rapaces, un trato fraterno e recoñeceu nel o seu mentor:
“Cunqueiro, unha das glorias máis importantes de Mondoñedo, foi quen influíu decisivamente na miña decisión ás letras. O noso vello faladoiro con Aguiar, Vidarte, Santeiro... foi o ilusionado comezo que nunca esquecerei. Álvaro era xa entón o mestre de todos, e a todos cegábanos.”
Carlos Polo, “José Díaz Jácome”, Galicia, en sus hombres de hoy (I) (1971)
Xosé Díaz Jácome - Estatua
Preto da casa natal de Díaz Jácome, mais xa nos “Muíños de Arriba”, atópase a “Fonte dos Pelamios”, un manancial que bota auga por catro grosos canos e foi, dende a súa construción en 1853, lugar de encontro da veciñanza. Cunqueiro tiña memoria dunha anécdota protagonizada polo seu amigo nas abondosas augas deste lugar que movían os muíños:
“Aquí naceu Díaz Jácome e nese muíño caeu un día. Foi a parar xunto á gran roda e esta, en lugar de matalo, despediuno violentamente. Os Pelamios chámase esta.”
P. Rodríguez, “Álvaro Cunqueiro cuenta su vida a Pedro Rodríguez (III)”, “El Pueblo Gallego”, 6-1-1959
Álvaro Cunqueiro - Casa natal
Álvaro Cunqueiro nace en decembro de 1911 na casa que a súa familia tiña no número 1 da antiga rúa Méndez Núñez. Alí pasará a súa infancia cos seus pais e irmáns; e vivirá nas súas estancias en Mondoñedo ata principios dos anos 40.
Da súa nai, dona Pepita Moura Moirón, pertencente a unha importante familia da comarca mindoniense, lembra Cunqueiro que:
“tiña unha grande fantasía. Contaba historias, recitaba romances e cantaba. Sabía todas as zarzuelas. Inventaba contos para que estiveramos calados e quietos. Esto parece que foi unha especie de mediciña na nosa casa. Eu mesmo participaba nesta creación de contos.”
O seu pai, don Xoaquín Cunqueiro Montenegro, oriúndo de Cambados, rexentaba unha farmacia en cuxa rebotica se organizaban faladoiros que reunían a cóengos, médicos, cazadores..., e ás que asistía fascinado o mozo Álvaro. Nomeado en 1923 alcalde de Mondoñedo, don Xoaquín, bo cazador e excelente gastrónomo, exercería unha influencia poderosa no seu fillo:
“Ensinábame todo e aprendín deseguida. Eu sabía toda las herbas do mundo: a frestuca pantesis, a daptila numenta, os tréboles, os lírios... En fin toda esa tribu mundial que decía don Ramón Otero Pedrayo: o choupo, o amieiro, o salgueiro... Sabíao todo. Tamén os páxaros: si o que voaba era o merlo, si o que cantaba era o xílgaro ou o calambre”
Álvaro Patricio Cunqueiro Mora, que ese era o nome completo do escritor, presumía de pertencer a unha familia secularmente mindoniense. A súa mente fabuladora levábao mesmo a datar o seu avoengo, pois afirmaba que por parte de nai a súa xente habitaba a vella Vallibria dende o 1232, por iso, dicía, todo o peso desas xeracións cargaba sobre del, porque “non se pode vivir impunemente nun val cun certo grao de humidade, cun certo grao de verdor, con ruídos de augas e paxaros sen que isto pese na alma dos que forman esa tribo”. O faiado daquela súa casa patrucial, por certo, sería o epicentro xeoliterario que, na súa mocidade, serviu de base de operacións aos afoutos mozos da “Oficina Lírica do Leste Galego”.
Alvaro Cunqueiro e Mondoñedo. Armando Requeixo
Álvaro Cunqueiro – Casa vital, museo
A Casa-Museo Álvaro Cunqueiro nace en Mondoñedo como un espazo moito tempo esperado e dedicado a quen é, de certo, o escritor en galego máis brillante do século XX e un dos grandes autores en lingua castelá. A Casa-Museo agarda ao visitante ou ao viaxeiro na praza da catedral de Mondoñedo, en pleno centro histórico desta vella cidade episcopal. A este edificio de tres andares, sito no número 13 da praza da Catedral, oito anos despois do pasamento de don Joaquín, o pai de Álvaro Cunqueiro (1941), trasládanse os irmáns Pepe, Álvaro e Carmen dende a vivenda da “Fonte Vella”.
Pouco tempo despois do seu regreso a Mondoñedo en 1947, Cunqueiro instalará permanentemente a súa residencia (cara a 1949) neste inmoble do Cantón Grande mindoniense. Aquí verán a luz nos anos sucesivos algunhas das súas obras máis senlleiras, entre elas Merlín e familia (1955), As crónicas do sochantre (1956), Las mocedades de Ulises (1960) ou Escola de menciñeiros, por poñer só algúns exemplos.
Oficiña Lírica do Leste Galego
Cunqueiro xunto a amigos do seu círculo mindoniense, Aquilino Iglesia Alvariño, Berardino Vidarte, Xosé Díaz Jácome e outros, co auxilio económico de O Pallarego, crean en Mondoñedo a “Oficina Lírica do Leste Galego”, unha “factoría vanguardista” (sita no terceiro andar da casa familiar, no faiado) que dende a “Editorial Un” será responsable de tres publicacións: Papel de Cor (1933-1935), Frol de Diversos (1935), Impresos Sentimentais (1936).
De Papel de Cor, pregón lírico de Álvaro Cunqueiro (A Nosa Terra, n.º 336, 23 de febreiro de 1935) consérvanse cinco números, dous dos cales son sendas elexías a Manuel Antonio, escritas polo propio Cunqueiro. Aquilino Iglesia Alvariño e Ricardo Carvalho Calero asinan, así mesmo, varias colaboracións. Tamén Cunqueiro figura como responsable de Frol de Diversos, xa en 1935, na que tamén colaboran Vidarte e Aquilino Iglesia Alvariño. Este último dirixe, dende Vilagarcía de Arousa a terceira publicación da Oficiña: Impresos Sentimentais, na que Cunqueiro publica catro poemas, os tres primeiros dedicados a Rosalía de Castro, Antonio Nobre e Heine, e un cuarto titulado Epigramma.
O faiado daquela súa casa patrucial, por certo, sería o epicentro xeoliterario que, na súa mocidade, serviu de base de operacións aos afoutos mozos da “Oficina Lírica do Leste Galego”. Aquel bohemio faio ten sido descrito polo propio autor en estampa incomparable:
No noso faio, terceiro piso da miña casa patrocial, temos estabrecida a “Oficiña lírica do Leste Galego”: unha brúxula, unha luz verde, un anaco de espello, un pasquín de propaganda comunista escribido en chino —que lle mandou ao Iglesia Alvariño un rapaz da súa aldea camareiro en Shangai— un cuadro de Chirico i-un galgo ruso disecado con unha perna de aramio. I-unha craraboia maravillosa, cáseque abismática. Un dibuxante, formidavel rapaz: B. Vidarte. O Iglesia Alvariño, teólogo, zoqueiro de oficio, que linda ao Norde por todas partes. I-eu.
Alvaro Cunqueiro e Mondoñedo. Armando Requeixo
Fronte por fronte da propia Catedral, cunha entrada polos fermosos cantóns porticados da praza e unha traseira na que ollaba nun hortello verdegante as camelias e laranxeiras en solpores dourados. Mais o que lle prestaba de verdade ao poeta que Cunqueiro levaba dentro era andar uns pasos e, na cabeceira da praza da catedral, xunto ao monólito ao Mariscal Pero Pardo de Cela que lembra a súa decapitación o 17 de decembro de 1483, contemplar enviso o “Bosque de Silva”, nas ladeiras da cidade nas que se estende a estrada que leva a Maariz. Sentado alí, xustamente onde agora se ergue unha estatúa súa realizada por Juan Puchades en 1991, confesaba:
“sei a hora en que, se miro pró bosque, van estar as abidueiras coas súas primeiras follas, facendo iso que Noriega Varela chamaba “unha ondeante manteliña verde”, e sei polas San Lucas, en outono, cando é a primeira vez que vai haber follas amarelas e as vai traer o vento polas rúas da cidade... “